اطلاعات اقتصادی ایران

ایران کشوری در حال توسعه است و اقتصاد آن در عین متّکی بودن بر نفت و گاز، از برخی امتیازات بخش‌های کشاورزی و دریایی نیز بهره‌ می‌برد. رشد ۶.۵ درصدی اقتصاد غیرنفتی (در سال ۱۳۸۴) نمودی از پویایی اقتصاد ایرانی است.

در سال ۱۳۸۷، میزان تولید ناخالص داخلی در ایران مطابق با نرخ برابری قدرت خرید، ۸۴۱.۱ میلیارد دلار امریکا و بنابر نرخ رسمی ارز ۱۸۰ میلیارد دلار برآورد شده‌ است. سهم بخش کشاورزی ایران در تولید ملّی، برای یک کشور در حال توسعه نسبتاً پایین است. تنها حدود ۱۰.۲ درصد از تولید ملی به بخش کشاورزی تعلق دارد، امّا بخش صنعت و خدمات، به میزان مساوی تأمین‌کننده ۹۰درصد باقی‌مانده از درآمدهای ملّی هستند. اقتصاد نفت در سال ۱۳۸۴ به تنهایی ۷۰ میلیارد دلار درآمدزایی داشته و ۸۰ درصد از صادرات کشور را به خود اختصاص داده است.

هرچند بخش کشاورزی تنها یک دهم از تولید ملی را در خود دارد، در برابر ۳۱ درصد از جمعیت که در بخش صنعت فعالیت دارند و ۴۵ درصدی که در بخش خدمات مشغولند، ۲۵ درصد نیز، در بخش کشاورزی شاغل هستند. سرانه‌ی تولید ناخالص ملی به ازای برابری قدرت خرید معادل ۱۲۸۰۰ دلار است (این رقم در مصر۱۳۹۰ دلار است).

کشاورزی ایران به لطف تعدد اقلیم‌ نسبتاً متنوع است و امکان تولید غلات، برنج، پنبه و بسیاری از میوه‌ها را درخود می‌بیند. درحالی‌که در ایران یک سوم زمین‌ها قابلیت زراعت دارد، تنها یک دهم آن‌ها مورد بهره‌برداری قرار گرفته و کمتر از یک سوم زمین‌های زراعی از سیستم آبیاری مناسب برخوردار هستند. غالب بهره‌برداری‌های کشاورزی در زمین‌های کمتر از ده هکتار صورت گرفته است. با این‌حال، دولت در سال‌های دهه‌ی۱۳۷۰ با افزایش زمین‌های آبیاری‌شده، امکان نزدیک‌ شدن به خودکفایی در زمینه‌ی محصولات غذایی را فراهم کرد و برخی محصولات (از جمله پسته، گل و خرما) را به سوی صادرات سوق داد. امّا ایران به خاطر تغییرات آب و هوایی غیرقابل پیش‌بینی همچون خشکسالی، مانند آنچه بین سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۰ رخ‌داد، مستعد کاهش تولید محصول نیز هست. از سوی دیگر، ایران با صید گونه‌های متعددی از ماهیان و تولید قابل توجه خاویار، از منابع دریایی غنی برخوردار است.

سهم صنایع نفتی در اقتصاد ملّی پس از سال‌های ۱۳۵۱ به وضوح کاهش یافته است که علت آن تا حدودی به خاطر افول بخش تولید در سال‌های جنگ بود. این بخش اقتصادی، با تولید روزانه ۴ میلیون بشکه نفت، یعنی یک چهارم نفت جهان، که ۲.۶ میلیون بشکه از آن صادر می‌گردد، امروزه همچنان پررونق مانده است و حدود نیمی از درآمدهای دولت را تأمین می‌کند. با افزایش بهای نفت، بخش نفتی برای دولت ایران میزان قابل توجهی ارزآوری داشته است، هرچند که به خاطر کمبود پالایشگاه، یک سوم از سوخت ایران از راه واردات تأمین می‌‌شود.

باقی بخش‌های صنعتی در ایران رشدی حدودی ۳ درصد در سال دارند، که بخش اعظم آن شامل نساجی، صنایع معدنی، مصالح ساختمانی، خودرو، صنایع دستی، صنایع غذایی می‌شود. در نساجی، شهرت فرش‌های دستباف ایرانی باعث شده تا فرش‌ در زمره‌ی اولین محصولات صادراتی ایران قرار گیرد و بخش مهمی از درآمد خانواده‌های روستایی از فرش‌بافی تأمین گردد. بخش خدمات حدود ۴۰ درصد از تولید ملی را به خود اختصاص داده و فعالیت اقتصادی ۴۰ درصد جمعیت نیز در این بخش است.